اگر ما خود را در معرض کمبود يکي از عناصر مانند آهن يا کلسيم يا ويتامين‌ها و اسيد آمينه‌هاي ضروري قرار دهيم تعادل شيميايي و الکترو مغناطيسي در خون و استخوان‌ها و سلسله اعصابمان پديد مي‌آيد و هر چند کمبود شديدتر باشد علائم وخيم‌تري ظاهر مي‌گردد. متشابهاً اگر مقدار فوق‌العاده زيادي از نوعي مواد غذايي مانند مقدار زيادي چربي يا پروتئين و يا کالري‌ها را مصرف نماييم اثرات مازاد آن مي‌تواند به وسيله انسداد جريان خون، از رسيدن مواد غذايي و اکسيژن به سلول‌ها جلوگيري کند و حيات شخص را به خطر اندازد. بهترين و سريع‌ترين طريقه رسيدن به سلامتي و توازن نيروهاي جسمي و رفع بيماري‌ها و خستگي‌هاي جسمي اين است که سلول‌هاي بدن و گلبول‌هاي خون از طيف وسيعي از مواد غذايي حياتي تغذيه نمايند. خوشبختانه طبيعت منابع خوبي از اين مواد غذايي مورد نياز را در ميوه‌هاي تازه و سبزيجات و جوانه دانه‌ها، برگ گياهان، علوفه‌جات، دانه‌هاي غلات، دانه‌هاي حبوبات، غذاهاي دريايي، خشکبارها و محصولات لبنياتي قرار داده است؛ که با استفاده از اين مواد غذايي مي‌توانيم خون خود را پالايش کنيم.

باقلا (باقالي)

سرد و خشک، مقوي و کثيرالغذاء و مدر و مسکن و بر طرف کننده اسهال و قي. باقلا داراي فسفر، کلسيم، آهن و ويتامين‌هاي «آ»، «ب»، «ث» است. يکي از اطباي مصري معتقد است باقلا به طور کلي براي سلامتي ضرر دارد لذا خوردن آن را ممنوع کرده است. به هر حال بايد در نظر داشت که باقلا براي درمان کليه بيماري‌هاي کليه مفيد است.
لئونس کارليه درباره فوائد باقلا مي‌نويسد: «جوشانده گل باقلا را به مقدار سي تا شصت گرم براي يک ليتر آب در فواصل غذا يک فنجان آن مصرف گردد، نوشابه مدري است که براي رماتيسم، نقرس، سياتيک و درد مفاصل مصرف مي‌کنند». دَم کرده دُم باقلا به مقدار 25 تا 30 گرم براي يک ليتر آب ضد درد شديد نيمه سر است. ضمناً باقلا در بعضي‌ها توليد مرضي به نام فاويسم مي‌کند که علائم آن عبارتند از پريدگي رنگ رخسار و بي‌حالي و ضعف شديد و کم خوني و بعض عوارض قلبي. اين بيماري در گيلان و مازندران شايع است. (1)
فيتين موجود در باقلا يک ترکيب فسفردار مفيدي است که براي رفع خستگي‌هاي جسمي و فکري و ضعف اعصاب اثر شفابخش دارد. براي درمان ورم بناگوش، ورم پستان که بر اثر منجمد شدن شير ايجاد شده باشد و ضربه وارد بر پستان اثر شفابخش دارد؛ در اين مورد بايد مقداري آرد باقلا و آرد جو همراه با نعناع و سرکه پخته بر روي قطعه پارچه‌اي گذاشته، در محل مورد نظر قرار دهند و روزي يکي دو مرتبه آن را عوض کنند. ضماد برگ و پوست باقلا براي درمان سوختگي آتش مفيد است. (2)
امام رضاعليه‌السلام مي‌فرمايند: «خوردن باقلا نيروي بدني و قدرت پاها را زياد مي‌کند و خون را نيز زياد کرده و نيروي تعقل را افزايش مي‌دهد». (3)
امام صادق عليه‌السلام مي‌فرمايند: «باقلا را با پوست بخوريد که معده را دباغي مي‌کند». (4)

توصيه‌هاي پزشکي:

* باقلا داراي مقادير قابل توجهي تيرامين است و افراد تحت درمان با داروهاي مهار کننده (نظير فنلزين و ايزوکاربوکسازيد) و نيز مبتلايان به ميگرن بايستي از مصرف آن خودداري کنند.
* بسياري از افراد مديترانه (و از جمله در شمال ايران) دچار نوعي اختلال ژنتيکي موسوم به کمبود «G6PD» هستند و در پي مصرف برخي از داروها (نظير سولفوناميدها) و يا باقلا دچار حمله حاد کم خوني (معروف به بيماري فاويسم) مي‌شوند و بايد اين افراد از خوردن باقلا خودداري کنند (عامل آن وجود مواد اکسيدان در باقلا است).
* باقلا به دليل دارا بودن مقادير زياد «L-DOPA» در مبتلا به پارکينسون بسيار کمک کننده و مفيد است ولي اين بيماران بايستي توجه داشته باشند که در صورت مصرف روزانه باقلا نبايد آن را به طور ناگهاني قطع کنند؛ زيرا ممکن است موجب يک اختلال جدي و خطرناک موسوم به سندرم نورولپتيک بدخيم شود.
* بهتر است از مصرف باقلا در شب‌ها خودداري شود؛ زيرا موجب بر هم زدن خواب مي‌شود. (5)


زيتون

گرم و خشک، داراي ويتامين «آ» و «د» است و روغنش يکي از مفيدترين روغن‌ها به شمار مي‌رود. روغن زيتون مليّن و براي کبد مفيد است و صفرا و شن ريزه را دفع مي‌کند. زيتون در درمان بعضي امراض (مانند سل و سنگ مثانه) اعجاز مي‌کند. زيتون حرارت تن را زياد کرده و لثه‌ها را تقويت نموده و خون را صاف مي‌کند. زيتون فسفر، پتاسيم، گوگرد، منيزيم، کلسيم، کلر، آهن، مس و منگنز دارد. روغن زيتون خاصيت ضد سم دارد و جدار روده‌ها و معده را چنان پاک مي‌کند که سموم قادر نمي‌شوند در خون داخل شوند.
براي جلوگيري از ريزش مو، مصرف روغن زيتون به طور متوالي مدت ده روز و شستن سر با آب ولرم و صابون مارسي مفيد است. ضماد پخته زيتون مخلوط با آب براي دندان کرم خورده نافع است. ضماد خاکستر آن مخلوط با عسل و روغن براي ريزش موي سر و جوش‌هاي سر مفيد است. مزمزه آب نمکي که زيتون در آن خيسانده شده، لثه را استحکام مي‌دهد. (6)
پيامبر اکرم صلي‌الله‌عليه‌وآله مي‌فرمايند: «روغن زيتون را بخوريد و به وسيله آن روغن مالي کنيد؛ زيرا از درخت مبارکي است». (7)
اسحاق پسر عمار مي‌گويد: به امام صادق عليه‌السلام عرض کردم: «مردم مي‌گويند روغن زيتون بادهاي معده را به حرکت در مي‌آورد». آن حضرت فرمودند: «بادها را دفع مي‌کند». (8)
امام صادق عليه‌السلام روغن زيتون را غذاي پرهيزکاران دانسته و مي‌فرمايند: «خوب است در همه خانه‌ها موجود باشد». (9)
حضرت پيامبرصلي‌الله‌عليه‌وآله در وصيت‌شان به امام علي عليه‌السلام مي‌فرمايند: «يا علي، روغن زيتون را بخور و به بدن خود بمال؛ زيرا کس که روغن زيتون بخورد و به بدنش بمالد، شيطان چهل روز به او نزديک نمي‌شود». (110)
امام رضا عليه‌السلام به خواص روغن زيتون اشاره نموده و چنين مي‌فرمايند: «روغن زيتون غذاي خوبي است، دهان را خوش بو و بلغم را برطرف مي‌سازد، رنگ صورت را صفا و طراوت مي‌بخشد، اعصاب را تقويت کرده، بيماري و درد و ضعف را از ميان مي‌برد و آتش خشم را فرو مي‌نشاند». (11)
امام صادق عليه‌السلام مي‌فرمايند: «زيتون آب مني را زياد مي‌کند». (12)

سنجد

قسمت‌هاي مورد استفاده سنجد، ميوه، هسته، برگ و گل آن مي‌باشد. سنجد ضد التهاب، ضد ميکروب و تب‌بُر است. در درمان تب (خصوصاً گل آن)، کمک به درمان عفونت‌هاي گوارشي، سرفه و بيماري‌هاي التهابي و پيش‌گيري از سرطان به کار مي‌رود. (13) آرد سنجد براي اسهال مفيد است؛ زيرا قابض مي‌باشد. (14)
امام علي عليه‌السلام تب داشتند، پيامبر به ديدن ايشان رفتند و ايشان را به خوردن سنجد سفارش کردند. (15)
امام صادق عليه‌السلام مي‌فرمايند: «گوشت سنجد، موجب رويش گوشت، استخوانش (16) موجب رويش استخوان، و پوستش موجب رويش پوست است. علاوه بر اين، کليه‌ها را گرم مي‌کند؛ معده را پاک‌سازي مي‌کند؛ از بواسير و خروج غير ارادي ادرار جلوگيري مي‌کند؛ ساق پا را قوي مي‌سازد و جذام را از بين مي‌برد». (17)

عدس

عدس گوشت نباتي است. ابوالعلاء معري شاعر معروف که گياه‌خوار بود به جاي گوشت، عدس مي‌خورد. عدس براي افرادي که زياد کار مي‌کنند و يا زياد ضعيف‌اند مفيد است ولي در عين حال عدس مضاري هم دارد يعني مولد سود است و خون را غليظ مي‌کند، نفاخ و دير هضم است، خواب پريشان مي‌آورد و براي قوه بينايي زيان دارد. عدس، تن را فربه مي‌کند و براي اعصاب مضر است، مصلح آن روغن و ترشي است.
اگر در خوردن عدس زياده‌روي شود خطر ابتلا به مرض قولنج و استسقاء پيش مي‌آيد. افرادي که مبتلا به بواسير هستند نبايد عدس بخورند. عدس داراي آهن و کلسيم و فسفر و ويتامين «ب» است و داراي طبيعتي معتدل است. عدس پخته مقوي معده ولي نفاخ است، براي از بين بردن نفخ آن بايد عدس پخته را با سرکه خورد. براي تسکين سرفه و درد سينه آب عدس پخته مفيد است. عدس پخته خون‌ريزي قاعدگي را نيز منظم مي‌کند و چنان‌چه با سرکه به صورت ضماد روي ورم‌هاي چرکي گذارده شود ورم را مي‌خواباند. (18)
عدس طبيعت معتدل دارد ولي نفاخ، قابض و کاهش دهنده ميل جنسي مي‌باشد. شست و شوي دهان با آب عدس پخته براي درمان جوش‌ها و زخم‌هاي دهان مؤثر است. ضماد عدس با برگ کلم را چنان‌چه بر روي پستان متورم زنان قرار دهند از انجماد شير جلوگيري نموده، تورم پستان برطرف مي‌شود. عدس را چنان‌چه در سرکه بپزند و به صورت خميري نرم بر روي قطعه پارچه‌اي گذاشته به شکل ضماد در محل ورم‌هاي چرکي (آبسه) قرار دهند آن را تحليل مي‌برد.
مسواک زدن با سوخته گَرد عدس، براي سفيد کردن دندان مفيد است. زياده روي در خوردن عدس ممکن است عوارض زير را به دنبال داشته باشد: کم شدن قوه بينايي، سوزش ادرار (ديزاوري)، قولنج، ناراحتي‌هاي عصبي، احتباس حيض (بند آمدن قاعدگي) و درد و شدت بواسير. (19)
پيامبرصلي‌الله‌عليه‌وآله مي‌فرمايند: «عدس بخوريد که قلب را رقيق مي‌کند؛ اشک را زياد مي‌کند و هفتاد پيامبر آن را تقديس کرده‌اند». (20)

توصيه‌هاي پزشکي:

* چون که عدس حاوي مقادير نسبتاً زيادي پورين است و بهتر است مبتلايان به نقرس آن را محدود کننده ولي مطالعات نشان داده‌اند که پروتئين پورين با منشأ گياهي تأثير منفي در روند بيماري نقرس ندارد.

عنّاب

عناب حرارت بدن را فرو مي‌نشاند. فشار خون را کم مي‌کند. سينه، گلو و شکم را نرم مي‌سازد. خون را صاف و پاک مي‌کند. نفاخ و دير هضم است. شهوت را کم و غرائز جنسي را ضعيف مي‌کند. خوردن سائيده عناب با هسته، براي زخم معده و ورم روده سودمند است. از دوستان کبد، کليه و مثانه مي‌باشد و درد آن‌ها را از بين مي‌برد. جوشانده عناب با عرق کاسني يا سنجبين براي بيماري‌هاي وبا و حصبه مفيد بوده و از فشار صفرا و خون مي‌کاهد. براي بهبود قولنج، انواع زکام، برونشيت و تحريکات روده و کيسه مثانه به کار برده مي‌شود. از عناب نوشابه تسکين دهنده و تصفيه کننده خون و براي درمان بيماري‌ها و عفونت‌هاي تورمي، گلو، برنشيت‌ها، روده‌ها و مجراي ادرار تهيه مي‌کنند. (21)
پيامبرصلي‌الله‌عليه‌وآله مي‌فرمايند: «عناب، تب را از بين مي‌برد». (22)
ابوالحصين مي‌گويد: چشم‌هايم سفيد شده بود و چيزي را نمي‌ديدم. تا اين که اميرمؤمنان را در خواب ديدم و گفتم: «سرورم! چشم‌هايم به وضعي که مي‌بيني دچار شده است». حضرت فرمودند: «عنّاب را نرم کن و به چشمت بکش». من هم عنّاب را با هسته‌اش نرم کردم و مثل سرمه، به چشم‌هايم کشيدم؛ پس از آن، چشم‌هايم بينا شد. (23)
نيز حضرت فرمودند: «برتري عناب بر ديگر ميوه‌ها، همانند برتري ما بر ديگر مردم است». (24)

گردو

خواص درماني آن عبارتند از: درمان سرفه‌هاي کهنه، اختلالات ناشي از معده، دندان درد، جلوگيري از ورود حشرات به منزل، گلو دردهاي کهنه، شستشوي زخم‌ها، جوش‌هاي پوستي صورت و سر و بدن، کشتن کرم کدو، پريدگي رنگ صورت، سردردهاي کهنه، نقرس، رفع مواد سفيد رنگ در خانم‌ها، گاز گرفتگي حيوانات و حشرات، مرض‌هاي پوستي بدن و صورت، زگيل، ميخچه، اگزماي پوستي، تقويت زانوي کودکان، سياتيک، گوش درد، راشيتيسم، رفع گرفتگي ادرار، تنظيم زمان قاعدگي در خانم‌ها، ريزش موي سر، سودا، کرم معده، ديابت، آفتاب زدگي، يبوست، کم خوني، رفع کچلي، شادابي پوست بدن، تقويت موي ابرو، تقويت قوه جنسي در مردان، ورم چشم و جوش چشم، غدد لنفاوي، سِل، مستحکم کردن لثه‌ها، جلوگيري از نيش زدن زنبور، گل مُژه، نرمي استخوان. (25)
امام علي عليه‌السلام مي‌فرمايند: «خوردن گردو در اوج گرما، حرارت درون را بالا مي‌برد و جوش‌هايي در بدن پديد مي‌آورد. اما خوردن آن در زمستان، کليه‌ها را گرم مي‌گرداند و سرما را دفع مي‌کند». (26)

لوبيا (قرمز، چيتي، چشم بلبلي و...)

لوبيا قرمز و ديگر لوبياهاي قلوه‌اي سرشار از موليبدون، فولات، تريپتوفان، منگنز، پروتئين، آهن، فسفر، مس، پتاسيم، منيزيم، تيامين و ويتامين «ک» است. لوبيا ضد چربي، ضد ديابت، مغذي، مقوي، آنتي اکسيدان مي‌باشد. لازم به ذکر است که لوبياي سياه به اندازه انگور و قره‌قات حاوي آنتي اکسيدان است. موارد مصرف انواع لوبيا عبارتند از: کمک به کاهش چربي خون و کنترل قند خون، کاهش خطر حملات قلبي عروقي، کمک به پيش‌گيري از يبوست، کمک به بهبود حافظه و بيماران آلزايمري.
ماليدن آرد دانه لوبيا بر پوست، براي معالجه خارش‌هاي شديد بدن و رفع اگزماي خشک و مرطوب، اثر شفابخش دارد. نشستن زنان در آب لوبياي پخته، براي پاک کردن خون‌ريزي بعد از زايمان (نفاس) و اخراج جنيني مرده و اخراج جفت زنان زائيده مفيد است. علاوه بر چنين موارد، بهتر است بيمار آب لوبياي پخته را شيرين نموده، ميل نمايد. خوردن لوبياي پخته به صورت‌هاي غذايي، محرک نيروي جنسي، مولد مني، زياد کننده شير و زياد کننده خون قاعدگي است. (27)

امام صادق عليه‌السلام مي‌فرمايند: «لوبيا، بادهاي درون بدن را بيرون مي‌کشد». (28)

توصيه‌هاي پزشکي:

* مقدار پورين لوبيا بالا بوده و مبتلايان به نقرس بايستي در مصرف آن احتياط کنند.
* لوبياي خام و نپخته حاوي مقادير زيادي ماده سمي و کشنده هماگلوتينين است و بايد از مصرف تمامي انواع لوبياي خام خودداري نمود.
* لوبيا و نخود نفاخ هستند. (29)

ماش

دانه ماش داراي مواد غذايي کافي و با طبيعت سرد است. در هنگام مصرف و پختن دانه ماش بهتر است مقداري نمک در آب جوشانده آن افزوده شود و يا قبلاً به مدت بيست و چهار ساعت، آن را در آب سرد خيس نمايند؛ زيرا دانه ماش داراي ماده تلخي است که تبديل به ماده سمي (اسيد سيانيدريک) مي‌شود. در حالي که اين ماده بر اثر خيساندن در آب سرد و يا بر اثر جوشانيدن دانه ماش در آب نمک‌دار از بين مي‌رود. بنا بر پيشنهاد دانشمندي به نام (دراژ ندرف) خوردن دانه ماش پخته براي بيماران مبتلا به تب‌هاي دانه‌اي مانند آبله، آبله مرغان، سرخک و سرخچه مفيد است.
خوردن ماش پخته زياد کننده شير است. خون قاعدگي را مي‌افزايد و ادرار را زياد مي‌کند، مسکن درد بواسير و درد طحال مي‌باشد. خوردن ماش پخته براي درمان سکسکه مقاوم که مدتي ادامه يافته مفيد است. خوردن ماش پخته براي جواناني که انزال بي‌اختيار (اسپر ماتوره) دارند، اثر شفابخش داشته خشک کننده مني مي‌باشد. ضماد آرد ماش براي نيکويي رخسار، رفع بواسير و رفع التهاب‌هاي سطحي مفيد است. (30)
ماش داراي مواد پروتئيني و کلسيم و پتاسيم و منيزيم و اسيد فسفريک است. ماش پخته مدر و مسکن درد بواسير و درد طحال افزاينده شير و خون قاعدگي است. (31) ماش ضد سرطان، آنتي اکسيدان و مقوي است، به درمان سرماخوردگي، سر درد، اسهال و ضعف کمک مي‌کند. (32)
مردي مي‌گويد: از امام رضا عليه‌السلام در مورد به هک (نوعي بيماري پوستي است که به واسطه آن، لکه‌هاي سفيدي در گردن، بازو، سينه و صورت به وجود مي‌آيد) پرسيدم. فرمودند: «مقداري ماش تازه را در فصل برداشت آن بردار و همراه برگش بکوب و فشار بده تا آبش گرفته شود. آن آب را در حالت ناشتا بخور و بر قسمت بَهَک‌زده بمال». (33)
مردي نزد امام کاظم عليه‌السلام از به هک شکوه کرد. امام به او فرمودند: «ماش را بپزد و آب آن را در غذاي خود بريزد». (34)

نخود

با توجه به ترکيب جامع نخود معلوم مي‌شود که نخود يک ماده غذايي با ارزشي است ولي دير هضم و نفاخ مي‌باشد. دانه نخود از نظر املاح معدني غني‌تر از حبوبات ديگر است. خوردن نخود پخته براي تقويت بدن، تقويت حرارت غريزي و خون‌سازي مفيد است. خوردن آب نخود پخته براي زياد کردن ادرار، زياد کردن خون قاعدگي، زياد کردن مني و زياد کردن ميل جنسي مفيد است. خوردن آب نخود پخته با شير گرم براي رفع گرفتگي آواز مؤثر است. چون نخود خام را در آب خيسانده، خام تناول نمايند و آب خيسيده آن را با کمي عسل بنوشند براي اعاده شهوت جماع مأيوسين بسيار مؤثر است.
براي درمان رحم و مقعد، خروج کرمک مقعد بهترين ادويه است. براي اين منظور بايد اولاً نخود پخته را نرم کوبيده در آب نيم گرم بريزيد و بيمار در آن بنشيند و ثانياً گوشت پخته را با آرد نخود پخته مخلوط نموده (شبيه حليم) همراه با سرکه تناول نمايند. براي تقويت موي، رفع خارش بدن، معالجه کک‌مک، رفع بي‌حسي عضو و امراض مفاصل اثر شفابخش دارد؛ براي اين منظور گَرد نخود پخته را به صورت خمير در محل مي‌مالند. ماليدن روغن نخود بر پوست سر، براي تقويت موي سر فوق‌العاده مؤثر است. همچنين ماليدن آن بر لثه براي رفع تورم لثه و درد دندان مفيد است. (35)
نخود داراي پروتئين، چربي، کلسيم، آهن، ويتامين‌هاي «آ»، «ب 1»، «ب 2»، «ث» و «پ‌پ» است. نخود پخته مقوي بدن و خون‌ساز و مدر و افزاينده خون قاعدگي و ميل جنسي است. همچنين نخود پخته چنان‌چه با قدري نمک خورده شود معالج درد سينه است و اگر آب نخود با شير گرم نوشيده شود براي گرفتگي صدا مفيد است. (36)
نخود ضد چربي، مقوي، محرک جنسي، صفرابَر، تعديل کننده قند خون، آنتي اکسيدان و مدر است. موارد مصرف آن عبارتند از: پيش‌گيري و کمک به درمان افزايش چربي و کنترل قند خون، کمک به پيش‌گيري از حوادث قلبي، سرطان (خصوصاً زنان) و تخفيف علائم و عوارض يائسگي، افزايش توليد اسپرم، باز کردن قاعدگي، درمان سنگ ادراري.
امام صادق عليه‌السلام مي‌فرمايند: «نخود براي کمر درد سودمند است». (37)

توصيه‌هاي پزشکي:

* نخود سرشار از پورين بوده و افراد مبتلا به افزايش اسيد اوريک خون بايستي در مصرف آن احتياط کنند.
* در صورت استفاده از داروهاي ضد انعقادي خوراکي (وارفارين يا کومارين) از زياده‌روي در مصرف نخود خودداري کنيد. (38)

نتيجه گيري

مباحثي که در اين مقاله به آن‌ها پرداخته شد و نتايجي که از اين مقاله عايد ما مي‌گردد به شرح ذيل مي‌باشد:
1. اولويت مصرف در انواع دانه با آن دسته دانه‌هايي است که از طرف معصومين عليهم‌السلام مدح شده‌اند.
2. هر دانه‌اي خاصيتي خاص خود را دارد و نمي‌توان تمامي خواص يک نوع دانه را به بقيه هم خانواده آن عموميت داد.
3. هر دانه‌اي، هم مي‌تواند خاصيت مفيد داشته باشد و هم خاصيت مُضِر.
4. زياده‌روي در مصرف هر نوع دانه، مي‌تواند دُچار برخي امراض گردد.
5. بايد هنگام مصرف هر دانه‌اي، امراض جسمي خود را لحاظ کرده و از دانه‌هاي مُضِر براي آن بيماري، پرهيز کرد.
6. بايد از طبيعت انواع دانه آگاه بود و دانه‌هاي سرد و گرم را به جا مصرف کرد.
7. حتماً بايد از زمان مصرف هر نوع دانه در شبانه روز آگاه بود؛ زيرا مصرف برخي از آن‌ها در شب براي بدن مُضِر مي‌باشند.
8. خاک‌هاي با جنس‌هاي مختلف و با مواد مختلف داراي گوناگوني در عناصر موجود در خود مي‌باشند؛ بدين سبب بايد از انواع دانه‌هايي که در مناطق مختلف توليد مي‌شوند استفاده کرد.